Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Σκέψεις γύρω από την κρίση ή τον μετασχηματισμό

της οικογένειας σήμερα ¹

του

Στέφανου Χρ. Κουμαρόπουλου

Θεολόγου Καθηγητού
Διδάκτορος Πανεπιστημίου Αθηνών
με ειδίκευσησε θέματα ψυχοπαιδαγωγικής  συμβουλευτικής
Υπευθύνου Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Δ΄ Αθήνας

   Σήμερα θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για έναν μετασχηματισμό της ελληνικής οικογένειας. Τα νέα δεδομένα είναι:

1. Εκκοσμίκευση του ανθρώπου, αποϊεροποίηση θεσμών. (Ο γάμος θεωρείται μια προσωπική υπόθεση μόνο των 2 ανθρώπων). Ατομοκεντική θέαση των αξιών ζωής. (Οι προσωπικές ανάγκες, αναζητήσεις και προσδοκίες των ατόμων φαίνεται να προηγούνται των κοινωνικών).
2. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε καινούρια οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα (αστικοποίηση της οικογένειας), ενώ παράλληλα έχουμε την αλλαγή θεσμών και αξιών. Αυτό σημαίνει ότι αυτό που από τους γονείς θωρούνταν ιδανικό πρότυπο (μοντέλο) ζωής και συμπεριφοράς απορρίπτεται από τους νέους. Οι νέοι όμως δεν απορρίπτουν όλες τις αξίες της παραδοσιακής οικογένειας αλλά κυρίως αυτές που αφορούν στους ρόλους του ζευγαριού. Παραδοσιακές αξίες όπως η αλληλοβοήθεια, ο σεβασμός, οι υποχρεώσεις προς τους γονείς και τους συγγενείς κ.ά. φαίνεται να είναι αποδεκτές.
3. Η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος αναγκάζει σε ραγδαίες αλλαγές στο χώρο εργασίας, δημιουργεί ρευστότητα και αβεβαιότητα, ανεργία που επηρεάζουν το σχέδιο ζωής των νέων.
4. Το δημογραφικό πρόβλημα σε σχέση με την αύξηση του μέσου όρου ζωής δημιουργεί ραγδαία αύξηση του ποσοστού των ατόμων μεγάλης ηλικίας (80 ετών και άνω). Αυτό αναμένεται να οδηγήσει τα επόμενα χρόνια και στην αλλαγή στον τρόπο χορήγησης των συντάξεων.
5. Παράλληλα έχουμε τη δραματική μείωση του δείκτη της γονιμότητας. Η ολιγομελής οικογένεια με ένα το πολύ δύο παιδιά τείνει να είναι ο κανόνας. Πολλά δημοτικά σχολεία στην Αθήνα (και σε κάποια σχολεία της περιφέρειας) συρρικνώνονται ή άλλα επιβιώνουν λόγω του αριθμού των παιδιών οικονομικών μεταναστών.
6. Ειδικά το δικαίωμα της συζύγου (με τον καινούριο νόμο) να δικαιούται ποσοστό των συντάξεων των συζύγων μετά το διαζύγιο ίσως να οδηγήσει και σε διαζύγια στις μεγάλες ηλικίες.
7. Οι συνταξιούχοι σήμερα φαίνεται να είναι οικονομικά ανεξάρτητοι (οι περισσότεροι) και όταν δεν επωμίζονται τα βάρη της οικογένειας των παιδιών τους (μεγάλωμα παιδιών) είναι ελεύθεροι να ασχοληθούν με τις δικές τους δραστηριότητες και να αυτοσυντηρηθούν. Παρόλα αυτά αισθάνονται περιθωριοποίση, μοναξιά, ανασφάλεια και ιδιαίτερα όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας στηρίζονται από τα παιδιά τους. Πρέπει να πούμε ότι στην Ελλάδα σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση πολύ μικρός αριθμός γερόντων πεθαίνουν σε οίκους ευγηρίας.
8. Η ελληνική κοινωνία, λόγω των οικονομικών μεταναστών γίνεται πολυπολιτισμική. Πολλοί από αυτούς εντάσσονται και ενσωματώνονται στην ελληνική κοινωνία (Βορειοηπειρώτες, Αλβανοί, Ρωσοπόντιοι, Βούλγαροι κ.α.). Με όλους αυτούς και κυρίως με του ομόδοξους, δηλαδή τους ορθόδοξους, η πιθανότητα δημιουργίας οικογενειακών θεσμών είναι αναμενόμενη. Αναμένεται ραγδαία αύξηση τα επόμενα χρόνια αυτών των γάμων (ο συμπέθερος μου ο Αλβανός).
9. Υπάρχουν όμως και κοινωνικές ομάδες που παραμένουν διαφοροποιημένοι λόγω θρησκείας και καταγωγής (Κούρδοι, Πακιστανοί, Άραβες κ.α.). Ήδη έχουμε τη δημιουργία μεικτών γάμων και με αλλόδοξους αλλά ακόμη σε πολύ μικρά ποσοστά. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται μια μικρή αύξηση των γάμων και αυτής της κατηγορίας. 
10. Οι νέοι δηλώνουν ότι η οικογένεια γι’ αυτούς είναι η ύψιστη αξία. Ασφαλώς αυτό έχει να κάνει με την στήριξη που τους παρέχει η δική τους οικογένεια. Είναι διατεθειμένοι όμως να θυσιάσουν την ευζωία τους για να παντρευτούν και να κάνουν κι’ αυτοί οικογένεια περιορίζοντας την ευζωία τους;
11. Τεκνογονία: μείωση των παιδιών. Λόγοι οικονομικοί, αλλαγή και προσαρμογή στα νέα μοντέλα και απαιτήσεις ζωής. Ταυτόχρονα έχουμε τη μείωση του ποσοστού των νέων ανθρώπων, λόγω της μείωσης του αριθμού των γεννήσεων τα τελευταία χρόνια. Το πρόβλημα θα ήταν εντονότερο αν δεν είχαμε την εισροή των οικονομικών μεταναστών που ισορροπούν κάπως τη σχέση εργαζομένων και συνταξιούχων.
12. Μέση ηλικία του πρώτου γάμου και για τον άντρα και για την γυναίκα έχει μεγαλώσει. Σήμερα η μέση ηλικία του πρώτου γάμου για τη γυναίκα είναι γύρω στα 26-29 ενώ για τον άντρα γύρω στα 30-35. (Λόγοι 5, 6, 7) Επίσης έχει μεγαλώσει και η μέση ηλικία της γυναίκας κατά την γέννηση του πρώτου παιδιού. Σήμερα υπολογίζεται γύρω στα 29 χρόνια. (Το τελευταίο αυτό έχει ασφαλώς επιπτώσεις στο 3 και το 5).
13. Οι δύο παραπάνω λόγοι φαίνεται να επηρεάζουν και το δείκτη γονιμότητας που το 1995 ήταν 1,3 (σήμερα ασφαλώς λιγότερο) ανά γυναίκα.
14. Οι νέοι σήμερα ζουν μεταξύ παραδόσεως και εκσυγχρονισμού. Όπως δείχνουν οι έρευνες εμπιστεύονται την εκκλησία, κάνουν εκκλησιαστικό γάμο, βαπτίζουν τα παιδιά τους, εκκλησιάζονται σχετικά συχνά κ.α. Ταυτόχρονα όμως έχουμε μεγάλο αριθμό εκτρώσεων, ελεύθερες συμβιώσεις κ.α. που έρχονται σε αντίθεση με βασικές ηθικές επιταγές της Εκκλησίας.
15. Ένα άλλο σπουδαίο γνώρισμα της εποχής μας είναι η παγκοσμιοποίηση. Σήμερα λόγω τηλεόρασης, κινηματογράφου, μετανάστευσης, εκπαίδευσης κ.α. οι Έλληνες της νέας γενιάς έρχονται σε επαφή με νέες ιδεολογίες, στάσεις και τρόπους ζωής (αξιακός πλουραλισμός), που είναι διαφορετικοί και ασύμβατοι με αυτούς της περασμένης γενιάς.
16. Η σημερινή πάντως οικογένεια έχει 2 χαρακτηριστικά:

      α) Δεν είναι αμιγώς πυρηνική, μολονότι αποτελείται από λίγα μέλη. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε διευρυμένη συζυγική οικογένεια. Σε πολύ μικρή απόσταση (πολλές φορές και στην ίδια πολυκατοικία) διαμένουν οι γονείς (παππούδες και γιαγιάδες) που αποτελούν ένα υποστηρικτικό δίκτυο τόσο για το μεγάλωμα των εγγονών όσο και για την οικονομική στήριξη (κυρίως των νεώτερων αντρογύνων).

      β) Είναι παιδοκεντρική. Το ενδιαφέρον όλων στρέφεται στα παιδιά και παραθεωρούνται προσωπικές και άλλες ανάγκες των συζύγων. Οι επιτυχίες ή οι αποτυχίες των παιδιών αντανακλούν στη δική τους ζωή και την επηρεάζουν άμεσα. Ακόμη αυτή η παιδοκεντρικότητα κυρίως εμφανίζεται στη μέριμνα όλων των γονιών να σπουδάσουν με κάθε τρόπο τα παιδιά τους, Οι γονείς θεωρούν ότι η όλη κοινωνική ανέλιξη της οικογένειας στηρίζεται στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση των παιδιών τους, και για το λόγο αυτό υποβάλλονται σε μεγάλες οικονομικές θυσίες.

17. Η παιδοκεντρικότητα φαίνεται και από το γεγονός ότι οι νέοι παραμένουν και συντηρούνται από την οικογένεια τους ακόμη και μέχρι τα 35 τους χρόνια. Έχουμε δηλαδή μια παράταση της εφηβείας. Λόγω σπουδών, ανεργίας ή οικονομικών δυσχερειών πολλοί νέοι παραμένουν στην γονεϊκή οικογένεια παρατείνοντας την οικονομική και όχι μόνο εξάρτησή τους. Η μακρόχρονη παραμονή στην οικογένεια έχει συνέπειες και στην μελλοντική ανάληψη των δικών τους ευθυνών και στην απροθυμία δημιουργίας της δικής τους οικογένειας και γενικότερα στην «αναβολή» της ωριμότητας των νέων.
18. Ο τρόπος ζωής, διασκέδασης και εργασίας φαίνεται πάντως να μην προάγουν τις προσωπικές σχέσεις των ανθρώπων σήμερα. Αποτέλεσμα οι νέοι άνθρωποι να μένουν εγκλωβισμένοι στα διαμερίσματα τους με συντροφιά το κινητό, την τηλεόραση, το Ιντερνέτ, τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή. (Χρειάζονται προτάσεις για την απελευθέρωση από αυτό τον εκούσιο αυτοεγκλωβισμό τους.)

 ¹Εισήγηση στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών στο μάθημα της Π. Θεολογίας και Αγωγής στις 7 Απριλίου 2005. Η ίδια εισήγηση έχει γίνει και στο Προπτυχιακό μάθημα Π. Γάμου, Οικογενείας και ισότητας των 2 φύλων, του ιδίου Τμήματος, τα έτη 2003-2004 και 2004-2005, όπου την Επιστημονική ευθύνη και τη διδασκαλία είχε ο Καθηγητής Α. Μ. Σταυρόπουλος και τη συνδιδασκαλία ο Στ. Κουμαρόπουλος.

(επάνω - αρχή σελίδας)